Jak dogadać się w Estonii? - podręczne rozmówki polsko-estońskie

"Język estoński jest piękny"

A po jakiemu mówią w Estonii? Dlaczego nie mówią po rosyjsku?

Czy estoński jest podobny do rosyjskiego?

Ten język brzmi tak obco, że na pewno jest super trudny do nauczenia.

Z takimi opiniami i zdaniami spotkałem się przed i w trakcie mojego pobytu w Estonii. Chciałbym Was zapoznać z podstawami tego języka, bo kto wie, a może kiedyś będziecie go potrzebować. Zapraszam na małą podróż przez fonetykę, podstawy gramatyki i podręczne słownictwo języka estońskiego.

Język estoński należy do grupy języków ugrofińskich. M.in. fiński i karelski również do niej należą. A szerzej to należą one wszystkiego, razem z węgierskim, do dużej uralskiej rodziny językowej. Estoński nie jest spokrewniony z żadnym językiem romańskim, germańskim, ani tym bardziej słowiańskim. Zdecydowanie bliżej mu do języka fińskiego, albo innych języków używanych przez ludy żyjące w Karelii, na Uralu i na północno-zachodniej Syberii. Niemniej wiele w estońskim zapożyczeń z niemieckiego, szwedzkiego i rosyjskiego z powodów historycznych (przez kilka stuleci te tereny należały do różnych imperiów). 

Zasięg języków z rodziny uralskiej. Jak widać przede wszystkim Syberia i Ural.

Fonetyka i alfabet estoński

W oryginalnym języku estońskim występują takie litery jak: a, b, d, e, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, ä, ö, õ, ü.

Jak widać brakuje kilku znanych nam dźwięków, jak: c, f, y, z. Nie są to typowo estońskie litery i występują tylko w słowach obcego pochodzenia, np. Coca-Cola. Z czasem pojawiły się jeszcze 2 nowe litery: š i ž, które wymawia się odpowiednio jak "sz" i "ż". 

Jak wymawiać tajemnicze samogłoski z dyftongami?

ä - podobne do niemieckiego ä, tylko bardziej gardłowo

ö - również podobne do niemieckiego odpowiednika, usta należy złożyć jak do tzw. "dziubka" i otworzyć nieco buzię przy tym,

õ - jak polskie y, tylko bardzo gardłowo,

ü - jak niemiecki odpowiednik, złożyć usta w dziubek i powiedzieć u.

Akcent w estońskim jest stały i zazwyczaj pada na pierwszą sylabę. Ponadto w estońskim występują zróżnicowane głoski pod względem długości wymawiania: krótka, długa i hiperdługa. Zazwyczaj dłużej wymawiana głoska jest napisana podwójnie (np. aa, pp, kk itd.), jednak nie jest to regułą i w niektórych formach gramatycznych trzeba się nauczyć na pamięć długości wymowy danej litery. Dla mnie, jako Polaka, była to jedna z trudniejszych rzeczy do wyuczenia, gdyż w naszym języku wszystkie samogłoski i spółgłoski wymawia się z tą samą długością i nie zwracamy zazwyczaj na takie niuanse uwagi, a w estońskim jest to kluczowe, gdyż długość głoski/dźwięku oznacza już inne słowo.

Gramatyka

Język estoński jest językiem aglutynacyjnym. To znaczy, że zamiast przyimków, prefiksów, okoliczników i innych "drobnych słów", które mamy w polskim, tutaj dodaje się końcówki gramatyczne do rzeczowników i czasowników. Jeśli chodzi o rzeczowniki, to owe końcówki nazywa się przypadkami. Estoński posiada 14 przypadków rzeczownika. Najważniejsze są pierwsze 3: mianownik, dopełniacz i biernik. Kolejne 11 tworzy się poprzez dodawanie końcówek do dopełniacza, który niestety jest nieregularny i nie ma na niego reguł - należy się uczyć każdego rzeczownika na pamięć z jego 3 pierwszymi przypadkami. Wśród tych 14 przypadków znajduje się 6 miejscowników, które odnoszą się do relacji 1) zewnętrznych (coś NA czymś) i 2) wewnętrznych (coś W czymś), a każda relacja dzieli się na prostą potrójną strukturę rzeczywistości (skądś, w czymś/na czymś, dokądś). 

W języku estońskim nie ma czasu przyszłego, a przyszłość wyraża się czasem teraźniejszym i określeniem czasu. Nie ma także rodzajów (tj. męskiego, żeńskiego i nijakiego). Wszystkie osoby wyraża się jednym określeniem "tema" (3 osoba liczby pojedynczej). W estońskim nie ma czasownika "mieć" - aby powiedzieć, że coś się ma, używa się jednego z miejscowników. Np. Mul on koer - Mam psa (a dokładnie: U mnie / Na mnie jest pies). Język estoński posiada 2 typy bezokoliczników: 1) z końcówką -ma, który występuję najczęściej, 2) z końcówką -da(/-ta), który używa się po niektórych czasownikach modalnych.

Język estoński jest także bardzo fleksyjny, to znaczy, że wiele słów się odmienia w zdaniu: rzeczowniki, przymiotniki (na tej samej zasadzie z 14 przypadkami), liczebniki (tutaj króluje nieregularność), czasowniki, imiesłowy itd. 

Trudności w języku estońskim z punktu widzenia Polaka

- Nieregularność. Ponoć francuski w tym króluje, ale czy ktoś go porównywał z estońskim? Dopełniacz rzeczownika, którego trzeba się uczyć na pamięć. Mnóstwo czasowników z nieregularną odmianą. Nie zawsze logiczne dla polskiego umysłu, używanie drugiego bezokolicznika z końcówką -da/(-ta).

- Bezdźwięczne wymawianie dźwięcznych spółgłosek. Pokrótce: b, d, g w estońskim wymawia się jak p, t, k. Trzeba być niezwykle uważnych słuchaczem, by odróżnić bezdźwięczne "b" od "p". Jest różnica! 

- Wymiany głoskowe w temacie wyrazu. Próba: nägema i näen (widzieć i widzę) to tylko jeden z łagodnych przykładów tajemniczego znikania pewnych spółgłosek w wyrazach czy zmian samogłosek na inne. Inny przykład: söö i süüa znaczą po polsku to samo: jedzenie, ale pierwsze odpowiada na pytania z mianownika (kto? co?), a drugie na pytania z biernika (kogo? co? np. jem jedzenie). Estońscy językoznawcy w tych trudnych wymianach głoskowych dopatrzyli się jakichś regularności, więc przy bardziej zaawansowanej nauce mogą one dla Was być przydatne.

Rozmówki polsko-estońskie

Tere - Cześć, Witaj

Tere hommikust - Dzień dobry (rano)

Tere päevast - Dzień dobry

Tere õhtust - Dobry wieczór

Tšau - Cześć

Head aega - Do widzenia

Kohtumiseni - Do następnego, do zobaczenia

Homseni - Do jutra

Tšau - Pa, Cześć, Narazie

Palun, Aitäh, Vabandust - Proszę, Dziękuję, Przepraszam

Terviseks - Na zdrowie (i generalnie słów w estońskim z tą samo "-seks" końcówką jest bardzo dużo, bo to jest forma gramatyczna jednego z 14 przypadków, także nie sądźcie, że Estończycy myślą tylko o jednym:-))

Kuidas läheb? - Jak leci? Jak się masz?

Hästi, Pole viga, Normaalselt, Halvasti - Dobrze, Tak sobie, Normalnie, Źle

Mis sinu nimi on? - Jak masz na imię?

Minu nimi on... - Mam na imię...

Ma ei saa aru. - Nie rozumiem.

Ma ei tea. - Nie wiem.

Kas te oskate inglise keelt? - Czy mówicie po angielsku? (forma grzecznościowa)

Ma ei räägi eesti keelt. - Nie mówię po estońsku.

Mina olen pärid Poolast. - Pochodzę z Polski

Kui palju see maksab? - Ile to kosztuje?

Kui vana sa oled? - Ile masz lat?

Kus on...? - Gdzie jest...?

Kuidas? Kus? Kuhu? Kust? Millal? Kes? Mis? - Jak? Gdzie? Dokąd? Skąd? Kiedy? Kto? Co?

Numbrid 1-10 (Liczby od 1 do 10): üks, kaks, kolm, neli, viis, kuus, seitse, kaheksa, üheksa, kümme

Väga tore, väga hea, tubli, lähe - Bardzo super, Bardzo dobry, Świetnie, Zarąbiście

Ma arvan, et... - Uważam, że...

See on... - To jest...

(See) ei ole... - (To) nie jest / (Tego) nie ma

Ma olen / Sa oled / Ta on / Me oleme / Te olete / Nad on

Jestem / Jesteś / On, ona, ono jest / Jesteśmy / Jesteście / Są

Mul on / Sul on / Tal on / Meil on / Teil on / Neil on

Mam / Masz / On, ona, ono ma/ Mamy / Macie / Mają

Minu (oma) / Sinu / Tema / Meie / Teie / Nende

Mój, moja, moje, moi (rzeczy) / Twój / Jego, Jej / Nasz / Wasz / Ich

Jah / Ei - Tak / Nie

Maja / Kodu - Dom (w domyśle budynek) / Dom (w domyśle rodzinny)

Perekond - Rodzina

Ema / Isa - Mama / Tata

Poiss / Tüdruk - Chłopiec / Dziewczyna

Õppilased / Õpetaja - Uczniowie / Nauczyciel

Töö / Kool - Praca / Szkoła

Reis - Podróż

Pood / Kauplus - Sklep

Kesklinn - Centrum miasta

Linn / Pealinn - Miasto / Stolica

Vanalinn - Stare miasto

Buss / Bussijaam / Raudteejaam - Autobus / Dworzec autobusowy / Dworzec kolejowy

Loss / Kirik / Tee / Tänav / Mõis  - Zamek / Kościół / Droga / Ulica / Dwór

Hommik / Päev / Õhtu / Öö - Ranek / Dzień / Wieczór / Noc

Homme / Täna / Eile - Jutro / Dzisiaj / Wczoraj

Nädalavahetus / Nädala / Kuu / Aasta - Weekend / Tydzień / Miesiąc / Rok

Piim / Kohv / Tee / Vesi / Leib / Liha / Šokolaad - Mleko / Kawa / Herbata / Woda / Chleb / Mięso / Czekolada

Kohvik / Restoran - Kawiarnia / Restauracja

I kilka ciekawych zdań i słów. Kto wie? Może się przydadzą Wam w podróży?

Tuul juuksedes - Wiatr we włosach

Mägedes on kõik, mida ma armastan - W górach jest wszystko, co kocham

Ma armastan sind - Kocham Cię

Jäääär - brzeg lodu

Noorsootöötaja - pracownik młodzieżowy

Ma tahan reisida Tallinnasse. - Chcę jechać do Tallina.

Mulle meeldib... - Lubię / Podoba mi się...

Mulle ei meeldi... - Nie lubię / Nie podoba mi się...

Rozumiem doskonale, że to jest zaledwie wierzchołek góry lodowej. Jeśli chcielibyście zagłębić się bardziej w gramatykę, słownictwo lub poduczyć się więcej języka estońskiego polecam następujące strony:

Eesti.pl - Kurs estońskiego - 10 lekcji z krótkimi ćwiczeniami, opanujecie spory zasób słownictwa i podstawy gramatyki potrzebne do przetrwania. Wszystko wytłumaczone po polsku. Poziom A1.

Keeleklikk.ee - Platforma edukacyjna, gdzie znajdziecie kilkanaście lekcji estońskiego. Wirtualny nauczyciel tłumaczy wszystko po angielsku lub rosyjsku. Poziom A2.

Drogi Czytelniku, może znasz więcej estońskich słów niż ja? Może gdzieś popełniłem błąd w niniejszych rozmówkach? Daj mi o tym znać w postaci komentarza lub prywatnej wiadomości. Te krótkie rozmówki są tylko sposobem na pokazanie, jak piękny i ciekawy może być język estoński. Jeśli brakuje Ci tutaj jakiegoś słowa lub zdania, które bardzo chciałbyś znać, napisz o tym poniżej.